Về căn bản thì có 3 loại test cho trẻ TK. Loại test sàng lọc là coi sơ sơ xem có vấn đề gì đáng ngại không, có cần làm các test nghiêm túc khác không. Một test sàng lọc đang được dùng nhiều tại VN là Denver. Loại thứ 2 là Test thẩm định (ngôn ngữ, hành vi, nhận thức …) là test để xem bé mạnh/yếu mặt nào . Kết quả của test này sẽ được dùng để đưa ra mục tiêu, giáo trình và giáo án can thiệp . Loại thứ 3 là khám xem bé có phải là Tự kỷ (hay Rối loạn ngôn ngữ, hay các rối loạn khác).
Một ví dụ hơi khập khiễng để mô tả 3 loại test này là:
1) Test sàng lọc như Denver cũng giống như chúng ta mang cái xe hơi ra cho ông thợ đầu đường coi. Nếu ông nói “theo tôi thì xe có vấn đề, cô nên mang ra tiệm sửa xe hơi chuyên nghiệp họ khám và sửa chữa”. Ông chỉ có thể cho lời khuyên chứ không được đào tạo và có dụng cụ làm các test dò tìm cho xe hơi.
2) Test Thẩm định ngôn ngữ, hành vi, nhận thức là khi bạn đưa xe tới tiệm sửa xe hơi. Họ có dụng cụ và chuyên môn để coi xong và nói xe bạn có các vấn đề gì, rồi họ chuyển đánh giá xe cho bên Giáo dục đặc biệt coi để bắt đầu mua phụ tùng và nên kế hoạch sửa chữa (ra mục tiêu, giáo án, giáo trình).
3) Khám Rối loạn Tự kỷ là khi bạn đưa xe ra dealer xe hơi để họ xem là các vấn đề mình gặp phải có đúng là do máy móc bên nhà sản xuất hay không? Các trục trặc đang gặp phải tên là gì, nằm ở loại nào ? Trong một số trường hợp họ có thể kết luận tại sao xe lại bị như vậy. Xin chú ý là kết quả của test này không dùng được trong việc lập mục tiêu, giáo án, giáo trình can thiệp.
Khám Rối loạn Tự kỷ do bác sĩ tâm thần nhi làm (cùng với nhóm các chuyên gia khác, trong đó có Ngôn ngữ trị liệu). Tôi sẽ mô tả quy trình này sau. Test Thẩm định thì do Ngôn ngữ trị liệu, Hành vi… làm. Các bác sĩ không làm test này. Test sàng lọc thì đơn giản hơn, phụ huynh hay thày cô giáo có thể tự làm. Các bác sĩ gia đình (family doctor), chuyên gia tâm lý (psychologist) không làm được test khám Rối loạn Tự kỷ.
Quy trình của Test Khám Rối loạn Tự kỷ (và các Rối loạn khác)
Hình dưới: bác sĩ và các chuyên gia Test Rối loạn TK
- testing.jpg (14.67 KiB) Đã xem 14460 lần.
1) Khi bác sĩ gia đình nhận thấy bé có các dấu hiệu đáng lo ngại về mặt phát triển, họ giới thiệu bé qua các bác sĩ chuyên ngành (bác sĩ tâm thần nhi).
2) Các bác sĩ chuyên ngành Tâm thần nhi khám xem bé có Tự kỷ hay các rối loạn khác có triệu chứng tương tự. Đây là khâu quan trọng đòi hỏi chuyên môn riêng của bác sĩ Tâm thần nhi. Nhóm khám này là Bác sĩ tâm thần nhi (psychiatrist), ngôn ngữ trị liệu (Speech Pathologist). Họ sẽ đánh giá về hành vi của bé, coi hồ sơ Y khoa, làm các test về trình độ nhận thức, quan sát trong môi trường nhà nghề (clinical observation). Sau đó họ làm các test về thể lý, test về thính giác (vì đôi khi trục trặc thính giác sẽ ảnh hưởng ngôn ngữ), test về giao tiếp, và test xem có nhiễm độc chì không (vì nhiễm độc chì gây ra các triệu chứng tương tự về phát triển và cần được điều trị ngay tức khắc). Xin lưu ý đây không phải là xét nghiệm BIO xem có nhiễm độc thủy ngân hoặc các chất khác. Quy trình khám BIO này không có mặt trong các giai đoạn khám định rối loạn Tự kỷ.
Một số bé có Pica (không biết tiếng Việt dịch là gì). Pica là khi bé thèm ăn các vật không phải thức ăn như đất, đất sét, sơn tróc ra... Một số loại sơn có chất chì (loại sơn này nay đã bị cấm sử dụng) nên các bé có Pica sẽ bị nhiễm độc chì khi ăn các vỏ sơn tróc ra từ các song sắt cửa sổ, từ vách nhà ... Pica đôi khi là tình trạng thể lý, ví dụ như một số phụ nữ mang bầu thèm ăn ngói, đi tìm ông đầu rau về ăn...
3) Sau các test trên, bác sĩ tâm thần nhi cho làm thêm các test về chromosome (xem có vấn đề thiểu năng không). Họ khám tim (xem chứng tích động kinh, dùng EEG), làm MRI (xem có tổn thương não, coi sóng động não). Như vậy tuy chúng ta gọi vắn tắt là khám Tự kỷ, quy trình này khám/định nhiều rối loạn khác nhau, nhiều mảng khác nhau. Do các triệu chứng rất tương tự nhưng nguyên do thì khác biệt, câu trả lời “có Tự kỷ không” rất phức tạp.
Sau khi đã trình bày các quy trình khám định Rối loạn Tự kỷ, chắc quý phụ huynh đã thấy tại sao các trường học và các cơ sở Y tế nhỏ không đủ khả năng và thẩm quyền để nói là bé có Tự kỷ, hay Rối loạn hay chậm ngôn ngữ, hay Chậm phát triển trí tuệ, hay các rối loạn khác. Xin lưu ý rằng bác sĩ tâm thần nhi (psychiatrist) có bằng MD (doctor of medicine) về Y khoa, họ có chuyên môn để khám và viết toa thuốc. Psychologist là bằng tiến sĩ bên tâm lý, không được viết toa thuốc cho bệnh nhân. Tại Hoa Kỳ, điều này hay bị nhầm lẫn vì cả hai đều được gọi là “doctor”.
Ngoài mặt Y khoa (định rối loạn, truy tìm nguyên nhân cho 1 số trường hợp…), test định Rối loạn Tự kỷ còn có giá trị mặt pháp lý, cho phép trẻ được hưởng các quyền lợi bên giáo dục đặc biệt như chuyên gia tới nhà đào tạo cho phụ huynh các can thiệp tại nhà, chuyên gia tới nhà can thiệp cho trẻ, cử phụ huynh đi học các khóa căn bản về Tự kỷ, ghi tên vào các chương trình phúc lợi xã hội…
Đối với CCM, test Thẩm định là khâu quan trọng nhất vì chúng tôi cần nó để lên chương trình can thiệp cho các bé. Và các test này nằm trong khả năng của CCM vì chúng tôi có chuyên gia về ngôn ngữ, về hành vi / nhận thức, và chúng tôi có nhóm Giáo dục đặc biệt có thể lên chương trình can thiệp. Tuy có các bác sĩ, và cả bác sĩ tâm thần nhi giúp đỡ, nhưng họ không về Việt Nam làm việc nên việc định Rối loạn Tự kỷ nằm ngoài khả năng của CCM / Trường Ban Mai vào lúc này.
Hình dưới: Chuyên gia ngôn ngữ trị liệu làm test ngôn ngữ, khám vấn đề phát âm/nhai nuốt
- test-slp.jpg (18.62 KiB) Đã xem 14202 lần.
Tùy vào điều kiện địa phương và mục tiêu của gia đình, hy vọng sau khi đọc bài này, phụ huynh có thể trả lời câu hỏi “mình cần làm test định Rối loạn TK hay test Thẩm định cho Can thiệp”?
Mà chắc có là vậy thì giờ cũng chẳng thể...làm lại từ đầu! 
