Giao tiếp bằng hình ảnh

[bichchau]

Đối với các Em bé TK chưa biết/không nói thì được dạy sử dụng hình ảnh làm ngôn ngữ giao tiếp. Có điều mình nghĩ là nếu các bé hoàn toàn không nói được thì việc phải sử dụng hình ảnh sẽ gặp hạn chế là : nhu cầu giao tiếp sẽ tỷ lệ thuận với khối hình ảnh cần có , và không lẻ đi đâu lại mang theo hình để giao tiếp ?!
Với người có khuyết tật câm điếc thì học sử dụng ngôn ngữ bằng tay , vậy đến lúc nào đó có dạy cách này cho các bé TK được không ?

[phi]

Một câu hỏi rất hay.

Các thống kê và nghiên cứu cho thấy dùng hình ảnh để dạy thì tốt cho trẻ TK, kể cả trẻ TK đã có ngôn ngữ nói (đây là điều mà nhiều PH băn khoăn là tại sao bé có ngôn ngữ nói nhưng lại dạy bằng hình). Việc dạy bằng hình khác với dạy ngôn ngữ ký hiệu của người khiếm thính. Phân tích ra thì đề tài rất dài, vậy mình nói vài điểm chính thôi nhé:

+ Các em khiếm thính về mặt nhận thức phát triển khác với các em TK, vì vậy mục đích của ngôn ngữ ký hiệu là thay ngôn ngữ nói, còn ngôn ngữ hình ảnh dành cho trẻ TK, ở giai đoạn đầu chú trọng tới ngôn ngữ diễn đạt (mand). Vì sao? Khoảng 80% các em có hiện tượng bùng nổ, tự đánh mình, tự hoại ... là do không có ngôn ngữ diễn đạt để nói ra nhu cầu (đang tăng cao hàng ngày) của mình. Nói nôm na là ở giai đoạn đầu, các em khiếm thính dùng ngôn ngữ ký hiệu để diễn tả ý tưởng đã được lập ra bằng ngôn ngữ trong đầu, còn các em TK thì dùng hình ảnh để nghĩ / và để bày tỏ cái mình muốn nói. Bà tiến sĩ Gradin (là người Tự kỷ) có nói tới vấn đề này trong cuốn sách Suy nghĩ bằng hình ảnh bà viết, có đoạn như sau

When I was a child and a teenager, I thought everybody thought in pictures. I had no idea that my thought processes were different. In fact, I did not realize the full extent of the differences until very recently. At meetings and at work I started asking other people detailed questions about how they accessed information from their memories. From their answers I learned that my visualization skills far exceeded those of most other people.

Một trong những bí ẩn sâu xa nhất của TK là khả năng suy nghĩ bằng hình ảnh cực kỳ tốt .... Khi tôi ở tuổi đang trưởng thành, tôi tưởng ai cũng nghĩ bằng hình ảnh giống tôi. Tôi không hề biết rằng cách suy nghĩ của tôi khác người.... Tôi nhận biết rằng khả năng hình ảnh hóa (tư tưởng) của tôi vượt rất xa hầu hết mọi người (những người không TK).


+ Các hình ảnh sử dụng không phải là các hình ảnh đối chiếu 1-1 với từ vựng bên ngoài, tức là nếu 1 người cần có 20 ngàn danh từ để sinh hoạt tốt, không có nghĩa họ cần 20 ngàn hình để dùng.

+ Các hình ảnh phải được dùng theo dạng tái sử dụng, một hình được dùng ở nhiều công đoạn khác nhau. Khi chia hình cũng chia theo hoặc văn phạm, hoặc theo hoạt động / chủ đề. Không có luật nhất định mà tùy theo từng học sinh, các chuyên gia/giáo viên sẽ quyết định. Trường hợp ngoại lệ là trẻ có sử dụng máy ngôn ngữ thì lúc đó mình cần chia theo cách của máy. Mình có nói về máy này trong 1 buổi hội thảo cách đây khoảng 2 năm. Máy cho phép 1 em không có ngôn ngữ nói, có thể giao tiếp bằng ngôn ngữ nói với người khác. Do chi phí rất cao, máy đã không được phát triển (tức là làm hệ điều hành bằng tiếng Việt) cho Việt Nam. Công ty làm máy đang tiến hành làm cho Ấn và Trung quốc là 2 thị trường lớn. Giá 1 máy hiện giờ khoảng từ 4 tới 7 ngày USD.

+ Khác với ngôn ngữ ký hiệu, chúng ta có thể dùng hình ảnh để dạy một trẻ không biết mặt chữ, dần dần đọc được các chữ cần thiết. Các em này nếu dạy mặt chữ A, B, C bình thường sẽ không hiệu quả ...

Một điều lý thú khác là bên giáo dụng phổ thông, họ cũng dùng rất nhiều hình ảnh để hỗ trợ. Mình có nói về vđ này tại một buổi hội thảo, mình cho ví dụ như bên quản trị dự án thì dùng PERT, kỹ sư điện, điện toán thì có flow chart, dân kinh doanh thì có decision tree ... đều là các hệ thống dùng hình ảnh để hỗ trợ.

Trong lớp dạy về Communication for professionals, mình có 1 bài giảng về đề tài này . Đây là 1 lớp học dành cho 2 giới: Giới kỹ sư đứng đầu các dự án (architect) và giới doanh nhân (những người nghe trình bày và chấp thuận bỏ tiền ra đầu tư vào một dự án nào đó). Bài đó nói về 2 lĨnh vực rất liên quan tới TK như sau:

a) Các architect thường hay dùng hình ảnh để trình bày dự án của mình cho nhóm doanh nhân nghe, trong khi nhóm doanh nhân thì lại không hiểu được các hình ảnh đó, họ muốn nghe bằng lời nói "bình dân".
b) Các architect phần lớn suy nghĩ bằng hình ảnh (có giải thuyết nói nhóm này khả năng có con TK cao hơn các nhóm khác), và rất khó cho họ trình bày bằng ngôn ngữ "bình dân".

Vậy thì 1 phần của lớp học là dạy cho nhóm Architect làm sao dùng ngôn ngữ "bình dân" để truyền đạt các ý tưởng phức tạp, ý tưởng chuyên ngành mà bên doanh nhân không đủ chuyên môn để hiều. Nếu chị tham dự lớp đó, chị sẽ thấy đề tài thảo luận rất giống với câu hỏi của chị đặt ra: ngôn ngữ hình ảnh khác với ngôn ngữ ký hiệu ra sao, lợi/hại thế nào.

Trở lại việc dùng hình ảnh, chúng ta có thể hỏi ngược lại như sau: Theo thống kê thì khoảng 1/2 các bé TK không có ngôn ngữ nói, vậy chúng ta dùng ngôn ngữ gì để dạy các em đây ? Ngôn ngữ ký hiệu sẽ không thích hợp vì với 1 người bình thường, họ sẽ hiểu hình ảnh, nhưng sẽ không hiểu ngôn ngữ ký hiệu. Vậy thì ngôn ngữ ký hiệu sẽ làm giảm khả năng hòa nhập của trẻ TK. Chị coi video B đi siêu thị, lúc không biết phải trả tiền ở đâu, B đưa cuốn sổ tay TKB, và một người trong chợ hiểu ngay, đã chỉ cho B ra chỗ tính tiền . Nếu B học ngôn ngữ ký hiệu, một người lạ sẽ không giúp được cho B.

Vậy nếu trẻ TK có ngôn ngữ nói thì dạy song song hình ảnh hay ngôn ngữ ký hiệu có hại gì không? Có làm cho trẻ mất đi ngôn ngữ nói? National Academy of Science / Học viện Khoa học quốc gia của Hoa Kỳ đã trả lời rõ ràng trong bản báo cáo Educating Children with Autism / Dạy trẻ TK rằng:

There is no evidence to suggest that sign language interferes with the development of speech. (p. 58)
There is evidence that sign language enhances the use of speech for some children. (p. 58)

Không có bằng chứng nào cho thấy việc dạy ngôn ngữ ký hiệu sẽ ảnh hưởng tới việc phát triển ngôn ngữ của trẻ. Có bằng chứng cho thấy dùng ngôn ngữ ký hiệu sẽ làm tăng việc sử dụng ngôn ngữ nói cho một số trẻ.

Các nghiên cứu sau đó cho thấy khi dùng song song, vốn từ của trẻ có ngôn ngữ tăng nhanh. Trẻ đã có ngôn ngữ nói sẽ tăng nhu cầu muốn giao tiếp lên nhờ có hình ảnh song song hỗ trợ.

Mình cũng hay nói với PH là ngôn ngữ ký hiệu là điểm tới của trẻ khiếm thính, trong khi ngôn ngữ hình ảnh là điểm khởi đầu của trẻ TK. Đó là một khác biệt rất cốt lõi.

Hy vọng mình trả lời đầy đủ ý cho chị Châu.

[bichchau]

Cảm ơn Phi nhé. Quá đủ để hiểu rồi ạ !